Plus: Lean lost het klimaatprobleem (niet) op

Als we het klimaatprobleem niet snel aanpakken zijn de kosten voor herstel straks veel hoger. Waarom doen we dan zo weinig, terwijl afgelopen november al de 26e klimaatconferentie was? Dit heeft te maken met de menselijke natuur. Die verkiest ‘korte termijn fijn’ boven pijnlijke ingrepen, waarvan de onzekere vruchten pas op lange termijn zichtbaar worden

Toch is er hoop: Slimme business-modellen zoals servitisatie en ‘gouden-wortel-inkoop’ kunnen duurzame productie nú al haalbaar en betaalbaar maken. Ook zijn materialen in opmars, die minder energieverslindend zijn dan cement en staal. Ten derde blijven de kosten voor duurzame energie gestaag dalen.   

Afgelopen november was de 26e jaarlijkse klimaattop van de VN. Deze bijeenkomsten worden ook aangeduid met COP, Conference of the Parties, vandaar dat mysterieuze COP26 op de aankondigingen.

Vergaderd wordt er veel, bereikt weinig. In de slotverklaring van COP26 wordt toegegeven dan fossiele brandstoffen een probleem zijn, dit wordt gezien als een doorbraak. Dat zegt genoeg over de stroperige besluitvorming.

Om de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs te halen (COP21) is een vérgaande reductie van de mondiale broeikasgasemissies nodig, van zo’n 40-50% in 2030. Op dit moment zitten we nog op… 0 %. De plannen voor CO2-reductie lijken op een wortel die steeds verder opschuift in de tijd, omdat we onze tanden er niet écht in willen zetten. Je kunt ook zeggen dat het een hete aardappel is die we niet willen eten, terwijl die enkel warmer wordt.

Bijna iedereen beaamt dat veel te weinig blijven doen de kosten voor klimaatherstel later veel hoger maakt.

Waarom dan nog zo weinig actie? Volgens mij komt dit doordat mensen ‘korte termijn fijn’ verkiezen, boven een onzekere beloning in een (verre) toekomst voor pijnlijke klimaatinspanningen.

Beloning nú
Zowel producenten als consumenten willen liefst nú al hun beloning voor investeringen in duurzaamheid.

Typische vragen zijn: Verdien ik mijn zonnepanelen wel terug? Gaan klanten mijn super-efficiënte truck, boot of vliegtuig wel kopen? Welke klant wil de meerprijs betalen voor mijn klimaatvriendelijke product? Worden wij de dupe van onze duurzaamheids-inspanningen als andere landen niet méédoen?

Dit soort vragen leidt tot afwachtend gedrag en sombere toekomstscenario’s. Wetenschappers voorspellen steeds vaker klimaatrampen. En een zeespiegelstijging die leven in Nederland over enkele eeuwen onmogelijk maakt, tenzij we de temperatuurstijging alsnog beperken.

Voor oplossing van het klimaatprobleem is een circulaire economie noodzakelijk. Producenten en consumenten blijven echter vaak de kat uit de boom kijken

Hoop
Er is echter hoop: duurzame productie is ook nú al rendabel en haalbaar! Slimme business-modellen maken het namelijk mogelijk om profijt uit de toekomst te verschuiven naar het nú. Op die manier worden onze menselijke tekortkomingen ondervangen.

Het bekendste voorbeeld is servitization. Als je zonnepanelen bijvoorbeeld afneemt als dienst, dan kun je meteen profiteren van de winst daarvan. En de leverancier heeft een gestage stroom van inkomsten. Win-win dus. Servitisatie beloont ook leveranciers die de levensduur van producten, die dan hun eigendom blijven, verlengen. En die materialen daaruit hergebruiken. Servitisatie maakt ciculariteit zo betaalbaar, zowel voor de producent als voor de consument.

Gouden wortel
Duurzaamheid kan verder worden aangemoedigd met het ‘gouden wortel’ (golden carrot) inkoopmodel. Hierbij zegt een afnemer (bijvoorbeeld een overheid) toe producten af te nemen van de leverancier die als eerste een bepaalde efficiencyverbetering bereikt. Zo wordt het voor producenten aantrekkelijk om te bijten in die CO2-reductie-wortel.

Ook het ‘gouden wortel model’ veschuift profijt - in dit geval van investeringen in R&D - richting het nú.

En er is nog meer goed nieuws. Nieuwe en minder milieubelastende materialen zijn in opmars, en de prijs van duurzame energie daalt gestaag. Als dat laatste lang genoeg doorgaat, wordt stoppen met fossiele brandstoffen vanzelf een no-brainer.

MIT Sloan Business Review
Tot deze conclusies kom ik mede na lezing van een aantal recente artikelen in MIT Sloan Business Review (MIT SBR). Dit is het vakblad van de managementschool van Massachusetts Institute of Technology in Cambridge. Zij openden in november enkele dagen hun archief. Ik vond twee zeer recente artikelen, die beide laten zien hoe duurzaam ondernemen nú al haalbaar en betaalbaar is.

Doorberekening
In ‘Can we afford sustainable business?’ (MIT SBR sept’ 21, https://sloanreview.mit.edu) stellen Marco Bertini, John Pineda, Amadeus Petzke en Jean-Manuel Izaret, dat bedrijven op dit moment maar één mogelijkheid zien: dóórberekening van duurzaamheidskosten. Of aan hun klanten, óf aan zichzelf, door een lagere marge te accepteren. Beide alternatieven zijn taboe, want dan daalt de winst. Het gevolg is een patstelling: er gebeurt niets.

Andere opties
Er zijn echter ándere opties als je het business-model verandert.

Daartoe moet eerst helder zijn waardoor een duurzaam product meer kost, want dat biedt handvaten om dit binnen de perken te houden. Daartoe zijn er volgens de auteurs van het artikel dan drie graden van vrijheid: veranderen waarvoor klanten betalen, wie er betaalt, en wanneer en hoe dit gebeurt.

Recycling van spijkerbroeken (foto Mud Jeans)

Diensten
Een eerste mogelijkheid is om klanten te laten betalen voor diensten (gekleed zijn, mobiliteit) in plaats van voor producten (kleding, auto’s). Bij het Nederlandse MUD Jeans kun je bijvoorbeeld spijkerbroeken huren voor 12 maanden. Daarna kun je jouw broek ruilen voor een nieuwe waarvoor je dan iets minder betaalt, of je houdt de broek zelf. Volgens Petra Wentholt, verantwoordelijk voor sales bij MUD Jeans, zijn er inmiddels circa 50.000 spijkerbroeken afgezet. Kopen kan ook, waarbij je korting krijgt als je een broek retourneert bij aanschaf van een nieuwe.

Een tweede optie is om het betaalmoment beter te laten aansluiten bij het moment waarop klanten profijt van een oplossing hebben.

In mijn woorden, geïnspireerd door een boek van Margriet Sitskoorn, wordt ‘lange termijn fijn’ dan ‘korte termijn fijn’.

Volgens de auteurs van het artikel in MIT SBR zijn er al aanbieders van groene energie die (deels gesubsidieerd) zonnecellen bij hun klanten plaatsen. Daarna betalen die klanten alleen voor de afgenomen energie. Zij hoeven dan geen grote investering te doen, én de energiemaatschappij is verzekerd van een constante stroom van inkomsten.

Een derde optie is om diensten te leveren aan een groep in plaats van aan individuele klanten. Het groepsmodel houdt in dat elke klant evenveel betaalt, onafhankelijk van de daadwerkelijk afgenomen diensten. Het Netflix-model, zo zou je dit kunnen noemen!

In de zorg (geen duurzaamheidsvoorbeeld maar wel een game changer) kan populatiebekostiging bijvoorbeeld aandacht voor preventie aantrekkelijk maken voor zorgaanbieders. Iets wat op korte termijn onprofijtelijk is (een dienst leveren waar je weinig aan verdient) wordt dan op de lange termijn fijn.

Cement en staalindustrie
De omslag naar duurzaamheid is het moeilijkst in de industriesectoren die nu het meeste energie verbruiken en het meeste kooldioxide uitstoten. Voorbeelden zijn de cementindustrie, de staalindustrie, de transportsector en vliegtuigmaatschappijen. Toch is ook hier veel mogelijk met ‘omdenken’.

Amory Lovins geeft hiertoe in zijn artikel ‘Decarbonizing our toughest sectors – profitably’ (MIT SBR aug’21, https://sloanreview.mit.edu) vijf denkrichtingen. De gemeenschappelijke driver blijkt de toenemende concurrentiekracht van elektriciteit uit zonne- en windenergie, waarvan de kosten snel dalen en de beschikbaarheid toeneemt.

De eerste denkrichting die Lovins noemt is vervanging. Elektrische vrachtwagens leken lang ondenkbaar, daar het batterijpakket dan zo groot en zwaar is dat er nauwelijks ruimte over blijft voor goederen. Dit kan echter veranderen met de komst van e-trucks zoals de Tesla Semi. De introductie daarvan wordt nu verwacht in 2022. Zo’n elektrische truck is weliswaar duurder, maar de onderhoudskosten kunnen lager zijn.

Deze camper genaamd Stella Vita op zonne-energie reed onlangs 3000 km naar Zuid-Spanje.  Foto: Solar Team Eindhoven / Rien Boonstoppel

Transformatie
De tweede strategie is transformatie. Het 2020 Celera 500L prototype van Otto Aviation, een vliegtuig dat 20 passagiers kan vervoeren stoot, dankzij een ontwerp dat laminaire stroming creëert, slechts éénvijfde van de normale hoeveelheid CO2 uit. In de nabije toekomst lijkt elektrisch vliegen mogelijk te worden, waarbij net zoals bij de e-trucks de onderhoudskosten lager kunnen uitvallen.

Dit soort transformaties kunnen op gang worden getrokken door ‘gouden wortel’ inkoop. Hierbij zeggen afnemers van een product (vliegtuig, truck, trein etc.) toe om een X-aantal per jaar voor een periode Y tegen prijs Z af te nemen van de eerste aanbieder, die een bepaalde efficiencyverbetering bereikt.

Dit lijkt me een goed idee, met name voor overheidsinkoop. Wat als onze overheid, in plaats van grote Tesla’s te subsidiëren had gezegd: wij geven een premie voor een (op dat moment nog niet bestaande) kleine elektrische auto?

Herontwerp
De derde strategie die Lovins noemt is herontwerp. De passagierskooi van de elektrische BMW i3, geïntroduceerd in 2013, bestaat grotendeels uit koolstofvezel-composieten. BMW noemt het koolstofvezel versterkte kunststof (CFRP).

CFRP is lichter en sterker dan staal, het roest niet, en gaat in de regel lang mee. Koolstofvezels zijn weliswaar duurder dan staal, maar dit verdien je terug door de gewichtsreductie die de auto zuiniger maakt. Hierdoor was de verkoop van de i3 meteen winstgevend, volgens Lovins. Succesvol is de BMW i3 in elk geval: In 2020 rolde in Leipzig het 200.000ste exemplaar van de band.

Productie van de BMW i3, een lichtgewicht elektrische auto (foto BMW)

Voortbouwend op het concept van deze i3 zijn op de lange termijn wellicht lichtgewicht auto’s en zelfs vliegtuigen mogelijk, die grotendeels worden aangedreven door zonne-energie.

Elektrische schepen en treinen versterkt met koolstofvezels kunnen theoretisch heel lang mee gaan. Voor producenten is dit een kans om even rendabel te blijven als nu, met de verkoop van minder voertuigen. Die worden dan as-a-service aangeboden, en blijven dus eigendom van de fabrikant.  

Wij danken onze partners/adverteerders, door hen kunnen wij onafhankelijke artikelen maken!
Ontdek bijvoorbeeld hoe onderstaande partij Supply Chain & Inkoop in de praktijk helpt brengen!

Coimbee

Benut de kennis en kunde van alle medewerkers, en zorg met ons digitale plan- en communicatiebord Coimbee voor meer en succesvollere verbeteringen

1. Verbetervoorstellen snel vastleggen en (op)volgen, overal en vanaf elke werkplek
2. Verbeteringen gestructureerd uitvoeren conform Plan-do-check-act (PDCA), zodat root causes worden opgespoord
3. Verbeteringen optimaal borgen voor blijvende resultaten

Neem afscheid van Excel, One-note of Trello. Coimbee is gebruiksvriendelijk, web-based en voor procesverbetering ontworpen!

> Naar website

> Toon andere adviseurs categorie Supply Chain & Inkoop

> Toon alle adverteerders in de categorie Duurzaam

Innovatie
De vierde strategie is innovatie. Koolgestookte staalovens, kolen- of gasgestookte cementovens, ethyleen-fabrieken en dergelijke veroorzaken nu een kwart van de kooldioxide-uitstoot wereldwijd. Dit is terug te dringen door de benodigde hitte op te wekken met hernieuwbare electriciteit. Dit kan ook indirect via waterstof, dat naar verwachting straks goedkoper wordt dan het milieuonvriendelijke aardgas.

Verplaatsing van fabrieken naar locaties met grondstoffen én veel zonne-energie, wind- of waterkracht is volgens Lovins ook een optie. Hij gaat echter niet in op de vraag hoe je eindproducten zoals staal dan just-in-time bij de afnemers krijgt.  

Afstemmen
De vijfde strategie is tenslotte alignment, betere afstemming in de keten van (circulair) gebruik, gecombineerd met zuiniger materiaalgebruik (metaal en cement).

Door dit te combineren met servitisatie (leverancier blijft eigenaar van het materiaal) kan dit profijtelijk zijn voor de producent én de afnemer. Een brug-als-dienst kan bijvoorbeeld betaald worden naar gelang de hoeveelheid verkeer die er overheen rijdt.

*) Een eerste versie van dit artikel werd reeds in november gedeeld via LinkedIn

> Zie ook:  Nederland Distributieland: achterhaald concept?
> Zie ook:  Circulariteit en de Polar Vortex
> Zie ook:  Circulair inkopen: her-, deel- of virtueel gebruik?
> Zie ook:  Blog: Duurzaamheid = Lean + Innovatie + Nieuwe Business