Erasmus MC streeft integraal naar duurzaamheid

Er zijn talloze initiatieven om ziekenhuizen circulairder te maken. Er zijn even zo vele zorg-organisaties die duurzame opties uitdragen, zoals het Landelijk Netwerk Groene OK, de Zorgambassade en het Milieu Platform Zorgsector.

Toch is het Erasmus Medisch Centrum pas het eerste ziekenhuis, dat integraal álle afvalstromen in kaart brengt en terugdringt. Ketenbreed. De belangrijkste succesfactoren: meten, betrokkenheid van het topmanagement, en samenwerking.

De coronacrisis was de druppel. ‘De hoeveelheid afval op de gang paste toen niet eens in de afvalbakken. Het leek wel een soort maanlandschap, alles rook naar plastic’, vertelt Nicole Hunfeld, ziekenhuisapotheker en programma-coördinator duurzaam Erasmus Medisch Centrum. ‘Toen we met die afvalberg werden geconfronteerd, wisten we: het moet echt duurzamer.’

Dat die uitdaging er lag, was al veel langer bekend. De cijfers verschillen wel per meetmethode, maar onrustbarend blijven ze.

Een paar data: de zorg is verantwoordelijk voor 7% van de nationale CO2-uitstoot en 4% van ons afval, en daarvan wordt vrijwel niets gerecycled. Eén operatie veroorzaakt al snel kilo’s rotzooi, een bed vol, en afbraakproducten van geneesmiddelen belanden vaak in het oppervlaktewater.

Nicole Hunfeld: ‘Tijdens de corona-crisis paste de hoeveelheid afval op de gang naast de IC niet eens in de afvalbakken. Dat was de druppel, het moet echt duurzamer’

Initiatieven
Het is niet zo, dat mensen in de zorg niet milieubewust zijn. Iemand kan thuis perfect afval scheiden, terwijl in een operatiekamer alles in één kliko gaat. Dat voelt niet goed. Je wilt als zorgprofessional niet aan de ene kant gezondheidswaarde toevoegen, en aan de andere kant de planeet en de mensen daarop schaden.

Dit leidt tot talloze initiatieven om daar iets aan te doen, variërend van plaszakken om urine met een hoog gehalte aan röntgencontrastmiddel op te vangen, tot reductie van het gebruik van anesthesiegassen, omdat die sterk bijdragen aan het broeikaseffect.

Ruimte voor dit soort bottom-up initiatieven is belangrijk, als je betrokkenheid wilt.

Het ontbreekt tot nu toe echter aan een integrale aanpak, waarbij er top-down wordt gezorgd voor richting. Een circulair ziekenhuis wordt dan een missie met bijpassende prestatie-indicatoren, die op elke afdeling zijn gekoppeld aan subdoelen. Dit raakt vanzelfsprekend ook de inkoop: in elke aanbesteding zouden leveranciers eigenlijk punten moeten krijgen voor hun mate van milieuvriendelijkheid.

Energie en vervoer
Als je enkel de CO2-afdruk van een ziekenhuis op zichzelf bekijkt, is de uitdaging bedrieglijk eenvoudig. Het leeuwendeel van de uitstoot wordt dan veroorzaakt door energie en vervoer. Verduurzaam het gebouw, elektrificeer het wagenpark, ga zelf meer met OV of fiets, en doe digitale consulten waar dat kan, en klaar ben je.

Investeringen in bijvoorbeeld zonnecellen en warmtepompen kun je bovendien terugverdienen, zodat duurzaam tegelijk ‘goedkoop-zaam’ wordt.

De zorg kampt met een chronisch geld tekort. Eén van de banken die wil helpen is de Rabobank. Zij zetten strategisch in op duurzame energie en vervoer.

Nuttig, maar het doet wel de vraag rijzen welke investeerders risico willen dragen als er niet direct een heldere business case is, zoals bij het realiseren van een afvalwaterwaterzuiveringsunit. Ook dat soort investeringen zijn nodig, want het duurzaamheidsprobleem in ziekenhuizen is veel complexer dan energie en vervoer alleen.

Supply Chain
‘Dat blijkt als je vérder kijkt’, vertelt Erik van Raaij, hoogleraar inkoopmanagement in de zorg aan de Erasmus Universiteit.

‘Bij Scope 1 kijk je enkel naar de milieueffecten van je eigen handelen. Scope 2 verbreedt dit naar energie-gerelateerde emissies.’

Scope 3 neemt tenslotte ook alle emissies in de supply chain mee, upstream en downstream.

‘Doe je het laatste, dan explodeert het aandeel dat het gevolg is van de materialen die je in een ziekenhuis gebruikt. Je krijgt dan een heel ander plaatje! De productie van handschoenen vergt bijvoorbeeld verrassend veel water.’

Commitment
Het Erasmus MC is naar eigen zeggen koploper bij het integraal streven naar duurzaamheid. Daarvoor zijn drie factoren aan te wijzen.

Hunfeld: ‘Ten eerste hebben wij het commitment van ons topmanagement. Denk dan niet enkel aan professor intensive care Diederik Gommers, die veel in de media naar buiten treedt. Nóg belangrijker is de support van Joke Boonstra vanuit onze Raad van Bestuur.’

Sámen groener
De tweede succesfactor is samenwerking. Het duurzaamheidsprobleem is namelijk dermate wicked, dat je het alleen kunt oplossen met externe partijen die je anders helpen kijken.

‘Sámen groener noem ik dat’, zegt Van Raaij. ‘Daartoe werken we binnen Convergence als Erasmus Universiteit samen met de TU Delft en het Erasmus MC. Kennis over respectievelijk economie en productontwerp kan zo worden aangewend voor verduurzaming van de zorg.’

De onderzoeksgroepen van Raaij, en die van Jan Carel Diehl van de TU Delft, kunnen daardoor actiegericht onderzoek doen.

Diehl, die straks nog aan het woord komt, is hoogleraar inclusive sustainable healthcare, oftewel: hoe creëer je duurzame én tegelijk voor iedereen toegankelijke zorg.

Meten
De derde succesfactor voor verduurzaming is méten. ‘Onderzoeksbureau Metabolic brengt samen met ons de milieubelasting in ons ziekenhuis in kaart’, verklaart Hunfeld.

‘Je hebt dan een nulmeting, waarna je gericht kunt gaan verduurzamen. We begonnen met een materiaalstroom analyse op de IC. Daar kwamen direct al opzienbarende zaken uit. Per IC-patiënt per dag verbruiken we bijvoorbeeld liefst 108 handschoenen, 24 spuiten en 8 matrasbeschermers. Daar werd iedereen stil van.’

Op basis van de bekende ‘R-ladder’ kan de milieu belasting worden teruggedrongen, te beginnen met Rethink en Refuse (kan het ook anders of met minder verbruik cq inkoop), gevolgd door Re-use (hergebruik) en Recycling.

‘Plastic handschoenen zitten in kartonnen doosjes, elke zorgmedewerker kent die’, vertelt Diehl. ‘Je trekt er snel te veel uit, en er vallen regelmatig handschoenen op de grond, die dan weggegooid moeten worden. Ook staat de maat er niet duidelijk op. De oplossing die we hebben bedacht is een dispenser met een kleurcodering voor de handschoenmaat.’

Materiaalverbruik per gemiddelde IC-patiënt per dag in Erasmus Medisch Centrum

Kleine stapjes
Het milieuvoordeel van op het oog kleine stapjes is veel groter dan je denkt.

‘Gescheiden afval verzamelen, ongebruikte medicijnen terugsturen naar de apotheek, dat soort dingen’, zegt Hunfeld. ‘De waakstand van infusen (op het moment dat een IC-patiënt geen medicatie krijgt, red) bleek bijvoorbeeld lager te kunnen. Een kleine aanpassing, maar het scheelt veel infuuszakken.’

In ziekenhuizen worden veel wegwerpartikelen gebruikt. Diehl: ‘Een voorbeeld is een laryngoscoop of strottenhoofdspiegel, die je onder meer gebruikt om te kunnen intuberen. Er bestaan varianten van de holle kijkbuis, die je geheel of deels kunt hergebruiken. Met product journeys brengen we in kaart welke oplossing voor het Erasmus MC haalbaar, betaalbaar en zo duurzaam mogelijk is.’

Wij danken onze partners/adverteerders, door hen kunnen wij onafhankelijke artikelen maken!
Ontdek bijvoorbeeld hoe onderstaande partij Duurzaam in de praktijk helpt brengen!

Management Mindfucks

Management mindfucks zijn geen onschuldige denkfoutjes! Het zijn foute managementideeën, die leiden tot ongezonde eilandorganisaties met vervelende baasjes. Waarin iedereen met eigen belang bezig is, kortetermijnsucces belangrijker is dan langetermijnresultaat, metertjes belangrijker dan gezond verstand, en waarin iedereen tot vervelens toe wordt gecontroleerd.

Met hilarische en confronterende anekdotes laten wij, Hans Veltman en Jacques Adriaansen, bekend van De AlignmentPuzzel, zien hoe je mindfucks snel herkent en ontmaskert.

Bestel het boek Management mindfucks via de link

> Naar website

> Toon andere adviseurs categorie Duurzaam

Catch22
Ideeën zoals de handschoenendispenser of een herbruikbare laryngoscoop zijn mooi, maar staan of vallen met de medewerking van de leveranciers.

‘Sámen groener word je ook met hén’, zegt Van Raaij. ‘Er is nu sprake van een catch22: inkopers zeggen dat leveranciers geen duurzaam aanbod hebben, en leveranciers zeggen dat er geen vraag is. Om die patstelling te doorbreken moet je als inkoper duidelijk maken dat de zorg een vervuilende sector is, dat jouw zorginstelling daar wat aan wil doen, en dat uit metingen blijkt dat bepaalde artikelen significant bijdragen aan de uitstoot. Dan is direct duidelijk dat er wél behoefte is aan een duurzamer alternatief’

‘Mijn tip is ook: ga met meerdere leveranciers in gesprek. Herbruikbare laryngoscopen bestaan bijvoorbeeld gewoon al. Je hoeft niet direct van leverancier te wisselen, maar zo breng je wel een dialoog op gang. Denk ook na over andere business modellen en contractvormen. Het Erasmus MC gebruikt bijvoorbeeld beds-as-a-service.’

Om duurzamer te worden is een bijdrage van alle partners in de zorgketen nodig, van de verzekeraars en de leveranciers, tot de afvalverwerkers.

‘Het is heel leerzaam als je dieper de toeleverketen inkijkt’, zegt Hunfeld. ‘De zeer zuivere kunststof van onze infuuszakken bleek bijvoorbeeld geleverd te worden door een familiebedrijf. Zij zijn erg trots op dat product. En dat gooien wij dan zonder blikken of blozen in de afvalbak!’

Anders leren kijken
Volgens Drs. Sabine Uitslag - ex-verpleegkundige, ex-tweede kamerlid CDA en nu verbinder, dagvoorzitter en theatermaker - is er sprake van een systeemcrisis (zie ook onze alternatieve troonrede, red.). Niet alleen in de zorg kraakt het systeem, maar in álle sectoren.

Sabine Uitslag: ‘In de 2e Kamer ontdekte ik: Iedereen kijkt door een gekleurde bril. De ene partij zegt dat een “ballon” groen is, een tweede zegt rood’    (foto Robert Westera)

Uitslag: ‘We leiden aan fragmentisme. Om het duurzaamheidsprobleem op te lossen, moet je de aarde als één systeem zien. Het is een complex probleem, waarbij we nu nog niet weten wat de oplossing is. Doorgaan op de huidige manier is geen optie.’ 

In je eentje lukt het je niet om anders te denken, omdat je in je eigen bubbel zit.

‘In de Tweede Kamer zag ik dat ook. Je spreekt dan in figuurlijke zin over een probleem als een “witte ballon”, maar iedereen kijkt door een gekleurde bril. De ene partij zegt daardoor dat jouw “ballon” groen is, een tweede zegt rood, en een derde geel. Om nieuwe perspectieven te krijgen zou je de moeite kunnen nemen om eens de bril van de ander op te zetten. Anders leren kijken dus. Verduurzaming zal een worsteling zijn, vergelijkbaar met het uit een cocon komen van een vlinder. Er is geprobeerd vlinders te helpen door een incisie te maken in hun cocon. Het werkte niet, de vlinders gingen dood. De worsteling blijkt juist nodig, om levenssappen in de vleugels te krijgen. Zo zal verduurzaming ook met vallen en opstaan verlopen.’ 

Green teams
Het Erasmus MC is nu zo ver dat ze de materiaal- en chemicaliënstromen niet alleen op de IC in kaart hebben, maar op ‘Scope3’-niveau voor het héle ziekenhuis.

Hunfeld: ‘Het gaat om een gigantische hoeveelheid data, rakend aan 900.000 inkooporders. We vertalen de resultaten nu naar verbeteropties op afdelingsniveau. We dwingen echter niets af. Het blijft aan onze zorgprofessionals welke zaken ze oppakken, door daar een green team voor te vormen. Daar worden ook geen medewerkers voor vrijgespeeld. Toch is er veel enthousiasme, en wij ondersteunen dat met oplossingen vanuit het programma Duurzaam Erasmus MC.’

Inkoop ondersteunend
Er zijn inmiddels al meer dan 30 green teams actief. Alleen het IC-team bevat een inkoper, te weten Maarten Timmerman. ‘Dat is vooral om ervaring op te doen’, licht Hunfeld toe. ‘We hebben namelijk niet genoeg inkopers, om er één aan elk green team toe te wijzen. Dat geeft niet, want inkoop is niet leidend, maar ondersteunend. Zodra er een vraag vanaf de werkvloer komt naar een gewijzigd artikel, wordt inkoop ingeschakeld. Een inkoper kijkt dan naar de bestaande voorraad en het huidige contract, en ondersteunt bij contacten met leveranciers en bij aanbestedingen.’