De route naar duurzaamheid (1)

De gevolgen van klimaatverandering en de effecten van milieuvervuiling op de biodiversiteit worden pijnlijk zichtbaar. Wat nodig is voor duurzaamheid is helder: minder fossiele brandstoffen, meer hernieuwbare energie en materialen hergebruiken. Probleem is echter: de lasten daarvan liggen in het heden, en de baten vooral in de toekomst!

De patstelling die daar het gevolg van is, kan worden doorbroken met nieuwe business-modellen, en met regulering en innovatie. Daarnaast moet de focus van procesverbetermethodes zoals Lean worden verbreed, zodat circulaire value streams het doel worden. Ook materiaal dat in producten gaat dan meetellen als ‘verspilling’ als dat later niet wordt hergebruikt, en milieu-verontreining wordt een ‘product defect’. Maximale klantwaarde creeëren is niet meer voldoende, dit mag ook geen negatieve gevolgen hebben voor toekomstige generaties en de natuur.

Klimaatverandering en afnemende biodiversiteit nopen tot actie. Wat er anders moet, is helder: minder fossiele brandstoffen, meer hernieuwbare energie, minder overconsumptie, minder slecht bio-afbreekbare chemicaliën, gelijkere welvaart en arbeidsomstandigheden.

Hoe je dit bereikt is veel moeilijker. Ingrepen op de korte termijn zijn nodig, waarvan de voordelen vooral ten goede komen aan toekomstige generaties. Die voordelen zijn ook nog eens niet 100% voorspelbaar. Dit leidt tot een patstelling.

Bosbouw
Duurzaamheid heeft in dit inleidende artikel niet de betekenis van het Engelse durability, iets gaat lang mee. Het gaat hier om sustainability: een activiteit die je schier oneindig kunt volhouden.

In die betekenis is duurzaamheid te herleiden tot de Duitse bosbouwbeheerder Hans Carl von Carlowitz (1645–1714). Hij vond dat je niet meer hout uit een bos mag gebruiken dan dat er bijgroeit.

Duurzaamheid als concept voert echter nog veel verder terug. Vroege beschavingen leefden vaak in harmonie met de natuur. Al was het alleen maar, omdat ze anders ten onder gingen.

Duurzaamheid definitie Procesverbeteren.nl
Duurzame producten en diensten voorzien in klantbehoeften, zónder dat dit ten koste gaat van toekomstige generaties en de natuur. Dit kan op de eerste plaats door reductie van energie- en materiaalverbruik. Met name waar dit niet-hernieuwbare bronnen betreft, of langdurig leidt tot verstoring van het milieu. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan kooldioxide- of stikstofuitstoot, of aan de introductie van moeilijk biologisch afbreekbare en toxische chemicaliën.

Duurzaamheid kan op de tweede plaats worden bereikt via circulaire business-modellen. 100% circulair, hoewel een utopie, is ook 100% duurzaam. Bijpassende verdienmodellen zoals servitisatie maken hergebruik en producten met een lange levensduur profijtelijk.

Op de derde plaats kunnen procesverbetermethoden zoals Lean en Six Sigma een belangrijke enabler zijn. Continu verbeteren leidt tot meer efficiency, maar niet tot een echte duurzame transitie. Dit gebeurt wel als je duurzaamheid laat meewegen in beoordeling van de waarde van producten en diensten voor klanten, en als je tegelijk negatieve waarde voor de natuur en toekomstige generaties voorkómt.

Definitie op basis van onze case-beschrijvingen, via vergelijking met talloze bestaande definities, en toegespitst op een procesverbeter-context.

Our common future
In 1987 publiceerde de Brundlandt commissie, vernoemd naar de toemalige Noorse premier, Our Common Future. In dit UN-rapport wordt de basis gelegd voor het definiëren van duurzame ontwikkeling: tegemoetkomen aan de noden van het heden, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties te beperken. Het rapport wijst ook op de koppeling met sociale omstandigheden: ook nu wordt er al niet in de noden van alle mensen voorzien!

Je kunt verdedigen dat alle aspecten van duurzaamheid sociaal zijn: hoe leefbaarder het op aarde blijft, hoe beter immers de leefomstandigheden voor mensen en alle andere levensvormen. De term common future is dus passend: gaat het goed met de flora en fauna, dan gaat het ook goed met ons.

Ontvang samenvattingen van al onze nieuwe praktijkverhalen!
De vijf voordelen van gratis registratie:

Elke twee maanden samenvattingen van al onze nieuwe artikelen
Geen andere e-mail (!)
Artikelen altijd volledig kunnen lezen
Toegang tot 350+ praktijkcases procesverbetering
Berichten kunnen plaatsen en opmerkingen toevoegen aan artikelen

Sustainable Development Goals
De meeste modellen voor duurzaamheid bevatten nu drie componenten: economie, sociale omstandigheden en milieu. De rationale daarachter: initiatieven op het grensvlak van economie en sociaal zijn billijk, op het grensvlak van milieu en sociaal zijn ze draaglijk, en op het grensvlak van economie en milieu zijn ze levensvatbaar. In het midden bevinden zich initiatieven dit dat allemaal tegelijk zijn.

In 2015 publiceerde de VN zeventien bijpassende Sustainable Development Goals (SDG’s). Het gaat om een brede invulling van duurzaamheid. ‘Nul honger’ en ‘Goede educatie’ zijn daarbij ook doelen, en daar zal niemand tegen zijn. Deze verbreding houdt echter ook een risico in: verwatering en weinig focus.

De zeventien SDG’s verhullen dat wát er moet gebeuren eigenlijk simpel is, zie het kader ‘wat is nodig voor duurzaamheid’? Dit verklaart ook waarom toespraken van klimaatactivisten zoals Gretha Thunberg als snel ongemakkelijk worden. Probleem is echter niet wát er nodig is, maar hóe je dit realiseert. Dát is het echte probleem!

Het grootste risico is bovendien niet het opraken van natuurlijke hulpbronnen, daar kun je nog alternatieven voor verzinnen. Verstoring van het klimaat en de biodiversiteit zijn veel erger. Dat is namelijk uitermate lastig terug te draaien, áls het al kan.

Wat is nodig voor duurzaamheid?
Om als mens duurzaam samen te leven met de natuur, zijn er talloze complexe modellen ontwikkeld. Toch is wat er nodig is heel simpel! Dit is namelijk het volgende:

Geleidelijk stoppen met gebruik fossiele brandstoffen. Die zijn slechts circulair over een termijn van miljoenen jaren, en we hebben ons quotum voor deze en toekomstige eeuwen al heel lang opgesoupeerd.
Overstappen op hernieuwbare energie
Wereldbevolking stabiliseren
Overconsumptie voorkómen met als ideaal een circulaire economie (dan consumeer je feitelijk niets)
Minder vlees eten
Geen nieuwe chemicaliën in de biosfeer brengen die niet snel bioafbreekbaar of toxisch zijn
Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Dus goede arbeidsomstandigheden, gelijke kansen en gelijke welvaart, overal in de wereld.

Je kunt dit verder uitwerken in modellen, maar dat brengt duurzaamheid niet dichterbij. Sterker nog, dat begrip word dan zo verbreed dat het eerder bijdraagt aan een patstelling: te complex, onhaalbaar. Ook nieuwe termen zoals circulaire economie helpen niet. De toevoeging ‘economie’ verwijst naar business modellen die circulariteit haalbaar moeten maken, maar verder is dit gewoon recycling in een nieuw jasje. Dat geldt ook voot cradle-to-cradle = circulair = recycling. Elke nieuwe term toont onze onmacht om daadwerkelijk de omslag te maken.

De auteur van dit artikel reed drie maal de elfstedentocht, maar de laatste is al 25 jaar geleden.

Wat óók niet helpt: dingen overdrijven. Voorbeeld: het kweken van één tomaat verbruikt 50 liter water. Ik kan me voorstellen dat veel tomaten telen lokaal de grondwaterstand en zelfs de watervoorziening bedreigt. Een tomaat is echter geen kernreactor. Het water verdwijnt dus niet maar keert ergens terug als regen. Je hoort daarom ook nooit iemand zeggen dat het groeien van een boom veel water kost!

Dingen meetbaar maken draagt wél bij aan duurzaamheid. Dan kan een consument namelijk producten vergelijken, en wordt het voor bedrijven mogelijk om zich te onderscheiden. Kwantificeerbare doelen voorkomen bovendien vaagheid en greenwashing. Denk bij dat laatste aan producten met een label als ‘on the way to a green planet”. Hoe dan? Hoe snel?

In een klimaatblog stelde ik dat 100% circulariteit neerkomt op niets blijvend aan het milieu veranderen. Dat doel is nooit helemaal haalbaar, er lekken immers altijd wel materialen weg. Dat is niet erg als afval bioafbreekbaar is, en dus dient als voedsel voor de natuur. Moeilijk afbreekbare en complexe chemische verbindingen zoals carbonvezels in fietsen, moeten echter in een parallel universum buiten de natuur blijven.

De gangbare definities van ‘circulair’ zijn veel omvangrijker dan de mijne. Dit komt doordat deze ook omschrijven wát je moet doen, inclusief economische aspecten. Een Utrechtse onderzoeksgroep onder leiding van professor Marko Hekkert vatte in Conceptualizing the circular economy: an analysis of 114 definitions de gemene deler samen. Ze kwamen tot de volgende omschrijving (door mij ingekort en vrij vertaald): ‘Een economie gebaseerd op business modellen die het bestaande en lineaire end-of-life concept vervangen door reduceren, hergebruiken, recyclen dan wel terugwinnen van materialen. Dit alles bij productie, distributie en consumptie, systeembreed gezien. Het doel is een beter milieu, meer welvaart en meer sociale gelijkheid, voor huidige en toekomstige generaties.

VMO Nederland noemt onder meer de volgende aspecten: maximaliseren van herbruikbaarheid, minimaliseren van waardevernietiging, geen uitstoot van schadelijke stoffen, gebruik van hernieuwbare energie en producten die eigendom blijven van de fabrikant. De cursief gedrukte woorden laten zien dat circulariteit hier geen absoluut streven is.

Van dit soort omschrijvingen van een circulaire economie zijn er vele. Ze hebben als voordeel boven mijn rechtlijnige definitie, dat ze richting geven. Ze maken concreet wat er kan gebeuren en hoe, denk bijvoorbeeld aan die business modellen. Hier zit echter wel een keerzijde aan: bedrijven en overheden kunnen er hun eigen draai aan geven.

Ik zag op diverse bedrijfswebsites staan, dat ze 100% circulair willen zijn over een x-aantal jaar. Dat dit mogelijk is, komt doordat er geen éénduidige definitie van circulariteit bestaat. Zo mag je soms bijvoorbeeld een afvalstroom meetellen als circulair, als een ander die gebruikt voor een ander (laagwaardiger) product.

Olifanten
Het dieren- en plantenrijk is van nature grotendeels circulair. Het gaat er dus vooral om hoe de méns in harmonie met de natuur kan samenleven. Terug naar die natuur is daarbij geen optie. De menselijke populatie, die maar liefst 38% van het aardoppervlak inneemt, is daarvoor te groot. Het is dus ook niet zo, dat dieren het béter doen. Stel je even een wereld voor met acht miljard olifanten, en dan begrijp je wat ik bedoel.

Techniek en innovatie kunnen oplossingen zijn. Technologie kan onze ecologische voetafdruk namelijk verkleinen. Dit gebeurt nu echter niet. In tegendeel: een hogere levensstandaard is gecorreleerd aan minder duurzaamheid. In ‘ontwikkelde’ landen wordt per persoon jaarlijks maar liefst 16 ton aan materialen verbruikt. Circulariteit is dus nog vér te zoeken. Technologie wordt nu dus verkeerd ingezet.

Korte termijn fijn
Als mensen direct het effect zien van wat ze doen, zoals bij de eerdergenoemde vroege culturen, dan is duurzaamheid direct van eigenbelang en dus vanzelfsprekend. In het artikel zal ik dit ‘korte termijn fijn’ noemen, in de woorden van professor Margriet Sitskoorn.

Duurzaamheid vergt nu echter vooral investeringen voor ‘lange termijn fijn’, waar vooral toekomstige generaties de vruchten van plukken. Daar zijn we als mensen niet zo goed in, zeker als het gepaard gaat met pijnlijke ingrepen op de korte termijn.

Ontkoppeld
Dat is de situatie waar we nu in zitten. De combinatie van het gebruik van fossiele brandstoffen en globalisering heeft het effect van ons gedrag als het ware ontkoppeld van plaats en tijdstip. Lees: je ziet veel ellende niet want die ontstaat in andere landen ver weg, óf pas in een verre toekomst. Het is moeilijk om je druk te maken over hoe bijvoorbeeld Nederland over twee of drie eeuwen de zeedijk met tien meter moet verhogen.

Daar komt bij dat er altijd enige onzekerheid is in bijvoorbeeld klimaatmodellen. Niet 100% zeker wordt dan al snel: misschien valt het mee. Het zou anders zijn, als onze achter-achter-kleinkinderen ons zouden kunnen toespreken. Of als de mensen die nu al de dupe zijn van klimaatverandering onze buren waren. En ook dan is er weer die twijfel: hebben die overstromingen of droogte niet gewoon een natuurlijke oorzaak?

De menselijke neiging tot ‘korte termijn fijn’ speelt ook bij verslavingen. In dit artikel ga ik er van uit dat je dit maar moeilijk kunt onderdrukken. Bovendien hebben bedrijven een verdienmodel nodig in het nú.

Wij danken onze partners/adverteerders, door hen kunnen wij onafhankelijke artikelen maken!
Ontdek bijvoorbeeld hoe onderstaande partij Duurzaam in de praktijk helpt brengen!

LeanForms

LeanForms is een low code formulieren platform om ondersteunende bedrijfsprocessen te digitaliseren en te automatiseren, inclusief rapportages en dashboards. Het idee achter LeanForms ontstond in 2006 toen de oprichters, nog in loondienst bij een chemisch bedrijf, zelf worstelden met de tsunami aan Excel files en actielijstjes.
De kracht van de applicatie is de eenvoud, in combinatie met slimme functionaliteiten en brede inzetbaarheid. Van klachtenregistratie tot inspecties, en van beheer van interne opleidingen tot notulering van vergaderingen en bijbehorende acties. Hierdoor zijn organisaties in staat bedrijfsprocessen beter te bewaken en veel efficiënter uit te voeren.
LeanForms is volledig schaalbaar, is uit de Cloud en On Premise beschikbaar, en is optioneel te koppelen met andere applicaties. LeanForms is ISO9001 en ISO27001.gecertificeerd.

> Naar website

> Toon andere adviseurs categorie Duurzaam

Klimaattop
Er is wel urgentie om te veranderen. De plannen voor CO2-reductie zijn als een hete aardappel waar we niet aan willen, maar die ondertussen steeds verder opwarmt. Afgelopen november was de 26e jaarlijkse klimaattop van de VN. Vergaderd wordt er veel, bereikt weinig. In de slotverklaring staat dat fossiele brandstoffen een probleem zijn. Dit wordt gezien als een doorbraak. Dat zegt genoeg over de stroperige besluitvorming.

Om de klimaatdoelen van Parijs uit 2015 te halen, maximaal 1,5°C opwarming, moeten de broeikasgasemissies in 2030 halveren. Op dit moment zitten we wereldwijd gezien nog op… 0% reductie.

Bijna iedereen beaamt dat zo weinig blijven doen de kosten voor klimaatherstel later veel hoger maakt. Dat verandering desondanks zo moeilijk gaat, wordt weer veroorzaakt doordat we ‘korte termijn fijn’ verkiezen. Dus weinig doen, boven een onzekere beloning in een (verre) toekomst voor pijnlijke klimaatinspanningen.

Typische vragen zijn: Gaan klanten mijn super-efficiënte truck, boot of vliegtuig wel kopen? Welke klant wil de meerprijs betalen voor mijn klimaatvriendelijke product? Worden wij de dupe van onze duurzaamheids-inspanningen als andere landen niet méédoen?

Of, persoonlijker: Verdien ik mijn zonnepanelen wel terug? Als ik minder vaak het vliegtuig neem of minder vlees eet, is dat dan geen druppel op de gloeiende plaat?