Definieer welk proces je wilt verbeteren, breng in kaart welke factoren dit het meeste beïnvloeden, en ga vervolgens gericht verbeteren. Deze Six Sigma aanpak werkt niet alleen bij productieprocessen, maar ook bij administratieve activiteiten en zelfs bij zorglogistiek. En de grenzen van de toepasbaarheid zijn nog lang niet bereikt.

Heijmans paste Six Sigma toe om de belangrijkste invloedsfactoren van bedrijfsongevallen te vinden. De aanwezigheid van triggers, zoals scherpe voorwerpen of rommel op de werkplek , bleek de oorzaak van het leeuwendeel van de incidenten. Neem je deze triggers weg of zorg je dat je erop inspeelt met bijvoorbeeld het dragen van handschoenen of een bril, dan kun je theoretisch de helft van het aantal ongevallen voorkomen!

Daartoe is echter wel een gedragsverandering van iedereen op de bouwplaats nodig, en dat blijkt het moeilijkste aspect.

Martin Schotman is Master Black Belt Lean Six Sigma bij Heijmans. Intern spreekt dit bouwbedrijf consequent over procesverbetering met lean6sigma, zie hun logo even verderop in dit artikel.

‘In de jaren negentig kwam er meer aandacht voor veiligheid op bouwplaatsen’, vertelt Schotman. ‘Daarbij ging het vooral om technische aspecten, zoals het dragen van helmen en handschoenen. Nu zijn de belangrijkste risico’s en wat je daartegen kunt doen bekend, maar de organisatorische kant is daarbij achter gebleven. Mensen moeten ook begrijpen waarom bescherming nodig is, en leidinggevenden moeten hen voortdurend wijzen op het belang van veilig werken.’

Als het gaat om handhaving dan kan de bouwsector veel leren van de industrie. ‘Daar zijn gemiddeld 2 ongevallen met verzuim per miljoen werkuren, maar in de bouw zijn dat er 22’

Six Sigma project
Heijmans lijkt het dan met 11 incidenten per miljoen werkuren nog relatief goed te doen. Dat is echter altijd nog vijf keer zo veel als in de industrie. Dit was reden genoeg om een Six Sigma project te starten, om de meest prominente oorzaken van ongevallen op te sporen en aan te pakken. Het betreffende project werd door Green Belt Jelle Mol uitgevoerd, waarbij Schotman als begeleider optrad. In eerste instantie beperkte het project zich tot Burgers Ergon.

‘Burgers Ergonis een installatiebedrijf’, verklaart Schotman. ‘Zij zorgen in een gebouw voor alles wat comfort geeft, variërend van gas- en waterleidingen, tot elektriciteit en airconditioning. Burgers Ergon werd in 2007 overgenomen door Heijmans. Het paste in onze strategie om een integrale aanbieder te zijn op bouwgebied. Vergelijk het met de wegenbouw. Daarbij kan Heijmans niet alleen zorgen voor het asfalt, maar ook matrixborden en signaleringslussen plaatsen. Als je alles zelf installeert weet je bovendien precies hoeveel onderhoud er nodig is, zodat je ook daarvoor passende contracten kunt aanbieden.’

Minder fouten
Six Sigma wordt vooral gebruikt om processen met minder fouten te laten verlopen, zodat de kwaliteit toeneemt. Met deze verbetermethode worden goede resultaten geboekt in diverse bedrijfssectoren, bijvoorbeeld in de (chemische) procesindustrie maar ook bij banken, verzekeraars en in ziekenhuizen.

Ook veilig werken in de bouw blijkt prima na te streven via een Six Sigma project. Voorwaarde is echter wel dat je eerst meetbare factoren definieert die de kwaliteit bepalen, de zogenaamde Critical-to-Quality zaken of CTQ’s.

‘Bij het project bij Burgers Ergon werkten we uiteindelijk maar met één CTQ, het aantal werk-gerelateerde verwondingen. We hebben overwogen om daarnaast de economische impact mee te nemen als CTQ, maar daar zijn we snel van afgestapt. De directe schade, het gaat dan vooral om ziekteverlof, is namelijk gering. Bovendien was het doel van dit project niet financieel. Bovenal wilden we de bouwsector veiliger en aantrekkelijker maken en menselijk leed voorkomen.’

Daaruit mag je niet concluderen dat het geen besparingen oplevert als je het aantal ongevallen terugdringt. ‘Op veilige bouwplaatsen worden planningen beter gehaald en zijn de faalkosten lager, daar ben ik van overtuigd. Het zou echter mooi zijn als we een manier zouden vinden om dat hard te maken.’

De risico's op bouwplaatsen zijn wel bekend, maar het organisatorische aspect bleef onderbelicht.

Vijf stappen
Elk Six Sigma project verloopt in vijf stappen volgens de DMAIC-cyclus:

1. Define (wat wil je verbeteren)
2. Measure
3. Analyse (wat zijn de belangrijkste invloedsfactoren)
4. Improve
5. Control (borg de resultaten).

‘Ons doel hadden we in stap 1 gedefinieerd als het verminderen van het aantal werkgerelateerde verwondingen. Daarna volgde stap twee: meten wat voor soort ongevallen er zoal plaatsvinden, en onder welke omstandigheden.’

Curieus genoeg registreerde Burgers Ergon dat al jaren! ‘Ze bleken een database te hebben met daarin de 600 incidenten die in de laatste 7 jaar hadden plaatsgevonden, inclusief betrouwbare gegevens over de locatie, tijd, het type verwonding en het type activiteit. Met die schat aan informatie was echter veel te weinig gedaan.’

Trigger
Daar kwam nu echter verandering in. ‘In de analyse-fase, stap drie uit DMAIC-cyclus, gingen we op zoek naar de factoren die de kans op een ongeval het meest beïnvloeden.  De dag van de week bleek bijvoorbeeld weinig uit te maken, maar het tijdstip, de locatie en de leeftijd van de betrokkene had wel invloed. De meest bepalende factor was de aanwezigheid van een trigger, iets dat een ongeval uitlokt.’

De meest optredende verwondingen zijn aan handen, voeten of ogen. ‘Een trigger voor handletsel is bijvoorbeeld het verplaatsen van materialen met scherpe randen, of het opensnijden van kartonnen verpakkingen.’

Maar liefst 10% van het ziekteverzuim bleek te maken te hebben met oogletsel. ‘Dat was een echte eyeopener, evenals het feit dat de belangrijkste trigger daarvoor werk boven ooghoogte is. Denk bijvoorbeeld aan het openmaken van een plafond, waardoor je gruis in je ogen krijgt.’ Voetletsels bleken vooral te worden veroorzaakt door struikelpartijen, uitgelokt door rommelige werkplekken.

Triggers (uitlokkende factoren) versus de frequentie van ongevallen

Indammen
In de improve-fase werd geprobeerd om de triggers voor ongevallen zo veel mogelijk weg te nemen, denk daartoe bijvoorbeeld aan het opgeruimd houden van de bouwplaats. ‘Wanneer wegnemen niet mogelijk bleek, mikten we op bewustmaking en het indammen van de risico’s. Denk bijvoorbeeld aan het dragen van handschoenen bij het verplaatsen van materialen. Bij werk boven 1,50 meter werd het dragen van een bril verplicht gesteld.’

Je zou natuurlijk ook altijd het dragen van handschoenen en brillen verplicht kunnen stellen. ‘Je moet oppassen met te veel veiligheidsmaatregelen. Neem valbescherming, dan hoor je soms dat je nu wel weer kunt rennen omdat je toch beveiligd bent. Vergelijk het met de invoering van de autogordel. Het effect daarvan werd deels teniet gedaan, omdat mensen harder gingen rijden.’

Gedrag
Handschoenen, brillen… dat lijken toch bekende zaken, net zoals het dragen van een helm? ‘Dat klopt. Niet voor niets zei ik al dat het technisch wel bekend is hoe je in de bouw veiliger kunt werken. Toch is er nu wel een verschil: dankzij onze Six Sigma-analyse weten we nu wanneer bijzondere maatregelen het belangrijkste zijn, dus daarop kunnen we nu focussen. En we kunnen nu ook meten of we vooruitgang boeken.

Toch zijn die twee zaken nog niet genoeg. 'Je moet ook het gedrag van de mensen veranderen, door ze actief te wijzen op het naleven van de veiligheidsvoorschriften. Dat is het organisatorische aspect dat ik al eerder benadrukte.’

Wat dat betreft leerde Burgers Ergon veel van Shell. ‘Terwijl wij met ons Six Sigma project bezig waren, waren we betrokken bij de bouw van het Shell New Technology Centre in Amsterdam. Toen zagen we hoe strikt hun veiligheidsvoorschriften waren. Zonder bril en helm werd je eenvoudig van het terrein verwijderd.’   

Gele kaart
Met betrekking to handhaving besloot Burgers Ergon het scheidsrechtersysteem over te nemen van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. ‘Wie de voorschriften niet naleeft krijgt een gele kaart, en als je het heel bont maakt krijg je een rode. Dan word je een tijdje naar huis gestuurd of – bij onderaannemers – wordt je eenvoudig niet meer toegelaten. Het geven van bekeuringen is echter geen doel op zich. Een partij voetbal met veel kaarten is immers niet vanzelf een goede wedstrijd. Mensen bewust maken van de mogelijke gevolgen van hun gedrag voor hun en andermans veiligheid is veel belangrijker. In verreweg de meeste gevallen volstaat het geven van uitleg.’

Bij wijze van pilot werden de nieuwe veiligheidsvoorschriften en het handhavingsysteem toegepast bij twee bouwprojecten. Dit leidde tot bijna een halvering van het aantal ongevallen!

Hierna werd de nieuwe aanpak uitgerold binnen de business unit ‘utiliteit’ van Heijmans. Dat gebeurde in 2010. In vergelijking met het grote succes van de pilot valt het resultaat echter vooralsnog tegen: tot nu toe is het aantal ongevallen ‘slechts’ met 10% gedaald.

Uitleggen
‘We denken dat het verschil zit in het gedrag van de leidinggevenden op de bouwplaatsen. Dat zijn technici, dus mensen die sterk zijn gericht op de inhoud. Als die bijvoorbeeld iemand zonder bril met een plafond bezig zien zijn ze geneigd om meteen “bril op” te roepen. Het is echter veel effectiever is om uit te leggen waarom een bril nodig is om schade aan de ogen te voorkomen.'

Tijdens de pilots werd veilig gedrag min of meer vanzelf aangemoedigd omdat er toen veel meer begeleiding was. 'We willen nu trainingen gaan geven, waarin we leidinggevenden uitleggen hoe je onveilig gedrag het beste kunt corrigeren.’

Tegelijkertijd wordt geprobeerd om nu ook binnen de business units woningbouw, wegen en civiel, dus uiteindelijk binnen heel Heijmans, de nieuwe veiligheidsaanpak te introduceren. ‘Dat blijkt nog een veel grotere uitdaging dan de uitrol binnen utiliteit, omdat het not invented here syndroom optreedt. Je krijgt reacties zoals “dat doen wij al lang” en “bij ons is alles anders”. Hoewel dat laatste maar zeer ten dele zo is, kan het best zijn dat we voor weg- en waterbouw het Six Sigma veiligheidsproject ten dele gaan overdoen, om meer betrokkenheid te creëren.’

Kleine stapjes
Meer veiligheid in de bouw is een kwestie van veel kleine stapjes zetten, zo veel is duidelijk. ‘We kunnen dat niet alleen, omdat we vaak samenwerken. Voor elk bouwproject maken we een veiligheidsinstructiefilm, bestaand uit een aantal standaardmodules aangevuld met specifieke zaken die op de betreffende bouwlocatie van belang zijn. Die film krijgt iedereen te zien, dus ook onze onderaannemers. Neem echter de nieuwbouw van het Meander Medisch Centrum. Op een totaal van 700 personen werken daar 70 mensen van Heijmans aan mee.  Dat is wellicht onvoldoende kritische massa om in één keer de veiligheidscultuur te veranderen.’

In het kader van zijn opleiding tot Master Black Belt bij IBIS UvA schreef Martin Schotman een artikel over het veiligheidsproject bij Heijmans voor Quality Engineering, samen met Joran Lokkerbol en professor Ronald Does. Dit artikel is te vinden op de site van IBIS UvA.

²) Het interview voor dit artikel vond plaats in september 2012