Boekbespreking “Lean Bouwen”

In de bouw is er veel te winnen als projecten worden opgesplitst in zo klein mogelijk bewoonbare eenheden. Bouwen in een One Piece Flow dus, huis-voor-huis. Dit is echter een denkrichting, geen absoluut streven. Het gaat erom de batchgrootte, het aantal huizen dat tegelijk in aanbouw is, te verkleinen. Geld zit dan veel minder lang vast in de keten, fouten komen snel boven water, maatwerk voor toekomstige bewoners wordt mogelijk, en is er veel minder verspilling in de vorm van opslag, voorraden en zoeken.

Dit alles wordt beloofd in het boek “Lean Bouwen”. De beschreven, veel klantvriendelijkere en flexibelere, manier van bouwen lijkt veelbelovend. Er blijven echter ook nogal wat vragen onbeantwoord. De activiteiten die nodig zijn om een huis te bouwen zijn immers veel lastiger op elkaar af te stemmen dan bijvoorbeeld bij de bouw van een vrachtwagen. Dat komt doordat in de bouwwereld elk project verschilt, en doordat het werk door meerdere partijen wordt uitgevoerd. Hoe ga je daarmee om?

Arend van Randen schreef een onderhoudend boek over de logistieke problematiek in de bouw. De opzet is gelijk aan “Het Doel” van Eliyahu Goldratt, een business-roman dus. Het resultaat is geslaagd. Dankzij de inzet van een tekstschrijver, Vicky Puls, leest het boek vlot en blijft het boeiend.

De belangrijkste romanfiguren in het boek “Lean Bouwen” zijn:

1. Jacqueline. Zij vertolkt, vanuit een woningbouwvereniging, de rol van opdrachtgever
2. Hans. Hij is de eigenaar van het bouwbedrijf dat de door de woningbouwvereniging gewenste huizenblokken bouwt.
3. David. Hij is een Lean-sensei (leraar). Door het stellen van Socratische vragen laat hij Hans ontdekken waarom zijn bestaande projectaanpak zo veel problemen geeft.
   

Verleiden
David probeert Hans niet de overtuigen van Lean, maar probeert hem te verleiden tot het omarmen van die aanpak, via prikkelende vragen. Later stuurt Hans zijn medewerkers op dezelfde manier in de juiste richting. Niet door hen werk uit handen te nemen, maar door hen te coachen. Hans wordt steeds meer gegrepen door het Lean-virus, en gaat zelfs een cursus op dat gebied volgen. Uiteindelijk weet hij zijn onderneming met succes om te vormen tot een Lean bouwbedrijf.

Problemen
In het begin van het boek wordt er nog op de traditionele manier gebouwd. Dus in één keer aan alle huizen beginnen (als één grote batch), en alles in één keer opleveren. Hierbij wordt ingezoomd op één van de typische problemen die daarvan het gevolg is. Jacqueline had namens de woningbouwvereniging een half jaar geleden een wijziging doorgegeven voor de kozijnen. Die wijziging heeft geleid tot een fout: alle ventilatieroosters ontbreken. Het gevolg: nog meer vertraging dan er al was. Jacqueline is kwaad. De kans dat zij zal toestemmen in een vervolgproject (fase 2) lijkt minimaal!

Ketenkapitaal
Het roer moet om, dat is duidelijk. David (de Lean sensei) zet aannemer Hans op het juiste spoor door hem te wijzen op het zogenaamde ketenkapitaal. Dat is het geïnvesteerd vermogen in de bouwketen, van zowel de aannemer als de opdrachtgever. In dit geval is die laatste partij de woningbouwvereniging, die in termijnen betaalt.  “Hoe lang zit een euro vast in een project?”, vraagt David.  Dit blijkt vaak langer dan een jaar te zijn. De woningbouwvereniging moet namelijk wachten totdat het hele project af is, voordat zij een huis kunnen gaan verhuren!       

Spoorweg
De oplossing is om te gaan bouwen in kleinere batches, dus steeds slechts enkele huizen bouwen en deze dan snel opleveren. Ook wegen zou je zo kunnen aanleggen, wordt geopperd.

De wijze waarop vroeger een spoorweg werd aangelegd drong zich daarbij aan mij op: Steeds een klein stukje kant-en-klaar spoor aanleggen, waar de trein dan meteen overheen rijdt. Voortbouwend op die metafoor kun je je ook voorstellen dat een team van samenwerkende aannemers door het landschap trekt, en daarbij een lint van compleet afgebouwde huizen achter zich laat. Dat is de nieuwe manier van bouwen zoals die ons in het boek wordt voorgespiegeld!

Dit bespaart de opdrachtgever geld, omdat er minder bij de bank hoeft te worden geleend. Bovendien kunnen afgebouwde huizen meteen gaan renderen. En gaat het om bijvoorbeeld een ziekenhuis, dan kan een afgebouwde vleugel wellicht al in gebruik worden genomen.

De schrijver van "Lean Bouwen", Arend van Randen, hier in het witte overhemd aan de overzijde tijdens een stand-up overleg, is niet alleen een voorstander van Lean maar ook van de ideeën van Ricardo Semler. Hierbij is niemand de baas, en wordt er gestuurd op eigen verantwoordelijkheid en inbreng.

Geen assemblagestraat
Het idee om te streven naar van kleine batches is niet nieuw, maar is één van grondbeginselen van Lean. Vrachtwagenproducent Scania assembleert in Zwolle bijvoorbeeld vrachtwagens in een One Piece Flow (dus één voor één), op bestelling van de klant. Scania heeft bij de organisatie daarvan echter twee grote voordelen boven een bouwbedrijf:

1. Hoewel elke vrachtwagen anders is, bestaan ze steeds uit een vast aantal componenten (deels naar keuze). Dit maakt het mogelijk de assemblagelijn op te splitsen in stations met uit te voeren taken die ongeveer even lang duren (de zogenaamde takttijd) en die perfect op elkaar aansluiten.
2. Scania doet alle assemblagetaken zelf.

Het bouwen van huizen is qua organisatie geen assemblagestraat. Niet alleen is elk bouwproject weer anders, ook zijn er bij het bouwen van huizen diverse onderaannemers betrokken!

In de bouw wordt als procesverbetermethode niet alleen Lean toegepast. In een artikel elders op deze site leest u hoe Heijmans het aantal ongevallen reduceert met Six Sigma.

Vragen
Daarom blijf je na het lezen van het boek nog met veel vragen zitten. Laten we voor het gemak bijvoorbeeld even aannemen dat je echt in een One Piece Flow bouwt, dus huis-voor-huis. Voor de bouw van elk huis zijn meerdere activiteiten in serie nodig, bijvoorbeeld (A) fundament leggen, (B) muren bouwen, (C) elektriciteit aanleggen. Het gaat me nu even om het principe, de werkelijkheid is nog veel complexer. In het door mij vereenvoudigde geval krijg je een keten van werkzaamheden A>B>C, waarbij er na C steeds één huis van de productielijn rolt.

Het probleem zit hem nu in de afstemming. Stel dat aannemer B veel sneller hun activiteit kan afronden dan aannemer A. Wat moet B dan doen als zij met hun eerste huis klaar zijn? Wachten totdat A met het tweede huis klaar is en dan daarmee beginnen, of even de bouwplaats verlaten? Beide zaken kosten extra geld. Hierdoor wordt het voordeel van lagere investeringskosten deels te niet gedaan. Eenzelfde probleem betreft de aanvoer van materialen. Als je dit per huis doet, stijgen de transportkosten. En doe je dit in één keer, dan heb je toch weer veel voorraden in de keten.

Dat is toch duidelijk
Soortgelijke kanttekeningen maakte ik eerder bij de Lean oplossing voor de retail, die Eliyahu Goldratt beschreef in zijn boek “Dat is toch duidelijk”.

Daaruit mag je echter niet de conclusie trekken dat de ideeën in dit soort boeken geen hout snijden. De suggestie om in zo klein mogelijke batches te werken is op zich goed, maar daarbij moet je wel steeds alle voors en tegens daarvan tegen elkaar afwegen. Een echte One Piece Flow zal dan in de bouw volgens mij vaak niet haalbaar blijken. Het is echter in elk geval belangrijk om vast te stellen waarom (nog) niet. Op die manier kun je zoeken naar het beste compromis tussen haalbaar en toch zo Lean mogelijk.

> Zie ook: Aldowa voegt maximaal waarde toe in de bouwketen